Paraliż senny to zjawisko, które dotyka wielu ludzi, wywołując uczucie przerażenia i bezsilności. Objawia się ono najczęściej na początku lub na końcu snu, kiedy osoba budzi się, ale nie jest w stanie poruszyć ciałem ani wydobyć głosu. Eksperci, tacy jak doktor Barbara Phillips, wyjaśniają, że paraliż senny występuje podczas fazy REM, gdy mózg jest aktywny, a ciało pozostaje unieruchomione. Chociaż doświadczenie to jest powszechne i zwykle niegroźne, niektórzy mogą łączyć je z halucynacjami. Warto zrozumieć to zjawisko, aby przełamać strach i lepiej zadbać o zdrowie snu.

Wyobraź sobie, że budzisz się nocą i nie możesz się poruszyć. Leżysz więc, jak ci się wydaje, przez wiele godzin, próbując poruszyć palcami lub stopami, jednak jesteś sparaliżowany. Chcesz zawołać o pomoc, ale nie możesz wziąć wystarczająco głębokiego oddechu, by głośno krzyknąć. W końcu jesteś w stanie wykonywać małe ruchy, wtedy też twoje ciało zaczyna reagować.

Prawda, że przerażające? Ale także niesamowite. Jednak wielu ludzi przeżywa to przez cały czas.

Zjawisko to jest nazywane paraliżem sennym i zwykle występuje na początku lub pod koniec snu. Doświadczenie trwa najwyżej kilka minut i nie czyni żadnej szkody - jedynie powoduje strach.

"To przeraża jeśli zdarza się po raz pierwszy", powiedziała doktor Barbara Phillips, dyrektor amerykańskiego Samarytańskiego Centrum Snu i przewodnicząca komisji Narodowej Fundacji Snu. Phillips powiedziała w wywiadzie emailowym, że paraliż taki zdarza się podczas wchodzenia w fazę snu REM. "Podczas faz nie-REMowych nasze mózgi są wyłączone, ale nasze ciała mogą być aktywne", powiedziała. Ludzie doświadczają wówczas zaburzeń snu w postaci zgrzytania zębami lub somnambulizmu (lunatykowania). "Podczas fazy snu REM, w przeciwieństwie do nie-REM, nasze mózgi są bardzo aktywne (prawdopodobnie tak samo aktywne jak podczas czuwania), jesteśmy jednak sparaliżowani". Badacze sądzą, że właśnie to powstrzymuje nas przed wykonywaniem ruchów podczas snu.

"Paraliż senny, który jest zjawiskiem normalnym podczas fazy REM, nie pozwala obudzić się z takiego czy innego powodu", powiedziała Phillips. Kathryn Hansen, dyrektor Centrum Zdrowego Snu przy szpitalu im Świętego Józefa, określa to w ten sposób: "Mózg budzi się przed ciałem". Czasami paraliż senny ma miejsce razem z sennymi halucynacjami lub "budzącymi snami".

W wielu przypadkach ludziom się wydaje, że widzą mroczną lub groźną postać znajdującą się w ich pokoju, lub słyszą dziwne dźwięki, nie są jednak w stanie określić ich źródła. Niektórzy badacze snują hipotezy, że ludzie opisujący uprowadzenia przez istoty spoza Ziemi tak naprawdę doświadczyły paraliżu sennego połączonego z taką halucynacją.

Doświadczenie paraliżu sennego połączonego z halucynacją "może być bardzo intensywne", powiedział doktor Kevin Nelson, neurolog z Uniwersytetu w Kentucky, który badał relacje między paraliżem sennym a doświadczeniem przedśmiertnym. "Ludzie mogą odczuwać nacisk na klatkę piersiową, nie pozwalający im oddychać. Mogą mieć uczucie, jak gdyby umierali". Nelson powiedział, że doświadczenie paraliżu w czasie snu jest "bardzo powszechne", trudno jednak określić, jak bardzo powszechne. "Uderzające jest to, że ludzie nie mówią o tym", powiedział Nelson.

W niektórych kulturach istnieją mity wyjaśniające doświadczenie lub specyficzne słowa opisujące je. W tych miejscach, według Nelsona, pojawia się najwięcej relacji o paraliżu sennym. Japończycy mają na przykład określenie "kanashibari" opisujące taki paraliż, zaś w Nowej Fundlandii jest on wyjaśniany wizytą "starej wiedźmy". "W niektórych kulturach paraliż senny jest bardzo dobrze znany", powiedział Nelson.

Doktor Phillips powiedziała, że u ponad 25% ludzi doświadcza paraliżu sennego w określonych momentach ich życia, zaś badacze na Uniwersytecie Stanforda sugerują, że ponad połowa studentów uczelni tego doświadcza.

Nelson i inni profesorowie medycyny zajmujący się zaburzeniami snu powiedzieli, że czasami spotykają pacjentów zaniepokojonych paraliżem, jednak z nikim na ten temat nie rozmawiają, ponieważ ów paraliż wydaje im się wyjątkowo dziwny.

"Oni nie są osamotnieni. Nie są też wybrańcami, którzy to mają", powiedział Nelson.

Ludzie mogący częściej doświadczać paraliżu sennego, jak mówią eksperci, jeśli są pozbawieni snu, mogą mieć dziwne zmiany lub mieć nieregularne rozkłady snu. Hansen powiedziała, że takie coś może mieć miejsce także w przypadku nacisku lub niepokoju.

Ludzie uzależnieni od alkoholu lub leków, które mogą zlikwidować fazę snu REM, tacy jak osoby biorące leki antydepresyjne, również mogą mieć predyspozycje do takich doświadczeń. Według doktor Phillips, może ryzykować na przykład osoba, która opóźnia przyjęcie dawki leku antydepresyjnego.

"Tak naprawdę zależy to tylko od korelacji stylu życia. Klasycznym przykładem jest dziecko, które dużo się bawi podczas wiosennej przerwy w nauce, po czym budzi się na plaży niezdolne do wykonania jakiegokolwiek ruchu", powiedziała Phillips. Taka osoba pozbawia siebie snu, wchodzi w nieregularny rozkład snu i dużo pije - są to trzy czynniki ryzyka.

Paraliż senny i halucynacje senne ogólnie są niegroźne, eksperci od snu powiedzieli jednak, że mogą czasami być powiązane z narkolepsją. Chociaż w większości przypadków, jak mówi Hansen, są one znakiem tego, że dana osoba musi "rozwinąć jakieś dobre zwyczaje senne", takie jak zmniejszenie spożycia kofeiny przed snem, regularne ćwiczenia fizyczne i chodzenie spać i wstawanie każdego dnia o tej samej porze.

"Jeśli paraliż senny i ekstremalna senność w ciągu dnia występują nawet przy odpowiednim śnie, to wtedy należy się udać do lekarza", powiedziała doktor Phillips.

Hansen powiedziała, że raz, gdy nie odpoczywała wystarczająco długo, miała moment, w którym nie mogła się poruszyć ani wypowiedzieć jakiegokolwiek słowa, tak jakby właśnie budziła się ze snu. Paraliż senny nie przeraził jej jednak. "Śmiałam się. Teraz wiem, jak to opisać", powiedziała.

Karla Ward, Monterey County Herald, 16 styczeń 2007

Tłumaczenie: Ivellios