Stonehenge, megalityczny krąg kamieni położony na równinie Salisbury w Wiltshire, od wieków fascynuje badaczy i pasjonatów historii. Jego monumentalna budowa, datowana na okres od 2800 do 1400 roku p.n.e., stanowi wyjątkowy przykład ludzkiej kreatywności i inżynierii w czasach prehistorycznych. Choć spekulacje na temat jego przeznaczenia są liczne, wśród teorii przeważają hipotezy o obrzędowym cmentarzysku i astronomicznym obserwatorium.

Ten trwały pomnik tajemnic minionej religii i nauki, zbudowany z potężnych kamiennych ciosów wielki megalityczny krag Stonehenge, stanowi dla współczesnego swiata odwieczna zagadkę. Jest architektonicznym cudem i dowodem siły ludzkiej wyobrazni. Czy było to swięte cmentarzysko czy prehistoryczne obserwatorium astronomiczne?

Surowe głazy Stonehenge, piętrzace się po srodku równiny Salisbury w Wiltshire, stanowia nierozwiazana do tej pory łamigłówkę. W oddalonym od Stonehenge o zaledwie 13 km Salisbury znajduje się jedna z najpiękniejszych katedr w Anglii, a przecież siedem stuleci które minęły od jej wybudowania, to zaledwie chwila wobec wieku tych ogromnych głazów.

Niezwykłe koncentryczne kręgi znajdujacych się tu kamieni to efekt tysięcy lat archeologicznych przemian. Ten pomnik spinajacy w czasie pózna epokę kamienna z wczesna epoka brazu, wznoszony był w trzech lub nawet czterech etapach w ciagu mniej więcej 1500 lat (głównie między 1800 a 1400 r p.n.e. . To co pozostało ze Stonehenge do dzisiaj, jest tylko cieniem jego dawnej wspaniałosci. Ponad połowa kamieni runęła, zaginęła lub została pogrzebana w ziemi. Budowa rozpoczęła się około 2800 r p.n.e. (niektórzy eksperci twierdza że w 3800 r p.n.e.), kiedy to wykopano ogrmny rów w kształcie pierscienia, a w jego scianach wydrażono 58 jam, które na czesc ich odkrywcy Johna Aubreya, nazywa się jamami lub pierscieniami Aubreya. Pierwszy wielki kamień zwany "Heelstone", który wyznacza wejscie na ten teren stoi poza kręgiem prawdopodobnie w swoim pierwotnym miejscu. Między pierscieniem Aubreya a potężnymi kamiennymi kręgami w centrum, położone sa dwa kolejne pierscienie jam - Y i Z - które mogy mieć znaczenie astronomiczne.

Około 2100 r p.n.e. przytransportowano z Walii 80 dolerytowych głazów, które ustawiono w dwa koncentryczne kręgi. Potem zastapiono je kręgiem złożonym z 30 bloków z piaskowca. Wewnatrz niego stały dwie budowle w kształcie podkowy. Zewnętrzna tworzy pięc kamiennych trylitów (dwóch pionowych kamieni przykrytych trzecim, poziomym) wewnętrzna 19 ociosanych dolerytów.

Jedyne narzędzia, jakimi dysponowali neolityczni budowniczowie, to motyki z rogów jelenia, toteż wzniesiona konstrukcja jest osiagnięciem doprawdy zdumiewajacym.

Megalit ów Saksonowie nazwali Stonehenge co znaczy "kamienna szubienica". Sredniowieczni skrybowie nadali mu poetyczne miano "Taniec Giganta". XVII-wieczny architekt Inigo Jones dowodził, że głazy te sa pozostałoscia rzymskiej swiatyni, w XVIII i XIX wieku zapanował natomiast poglad, że w tym kamiennym kręgu druidzi oddawali czesc słońcu i składali ofiary z ludzi. Jest to jednak mało prawdopodobne, Stonehenge bowiem zostało ukończone co najmniej na tysiac lat przed rozkwitem kultu druidów. Pierwsze istotne hipotezy na temat tego miejsca pojawiły się dopiero w XX wieku, kiedy archeolodzy ustalili wiek monumentu i doszli do bardzo realistycznych wniosków dotyczacych jego przeznaczenia. Nadal jednak znamy niewiele faktów.

Głazy z zewnętrznego kręgu, z których każdy ma 5 metrów wysokosci i waży około 26 ton, przytransportowano z odległej o około 32 km wyżyny Marlborough, po czym starannie stawiano na miejscu, łaczac słupy z poziomymu belkami na tak zwany czop. Doleryty ze wzgórz Preseli w południowo-zachodniej Walii, ważace do 4 ton, prawdopodobnie transportowano na tratwach wzdłuż walijskiego wybrzeża, następnie w górę rzeki Avon, po czym ciagnięto na płozach d miejsca przeznaczenia.

Czemu służył ten wysiłek? Większosc współczesnych archeologów wskazuje na kopce znajdujace się w okolicy, będacej zreszta największym skupiskiem kurhanów grzebalnych w Brytanii, i utrzymuje że Stonehenge było obrzędowym cmentarzyskiem. W wielu jamach z pierscienia Aubreya znaleziono slady kremacji, lecz sa dowody na to, iż doły wykopano na długo przed umieszczeniem w nich popiołów. Mogły one służyc do rytualnych obrzędów, na przykład ofiar z wina, które rolnicy wlewali do jam, aby zxdobyc przychylnosc bogów rzadzacych siłami przyrody. Kamienne kręgi mogły natomiast tworzyc swego rodzaju swiatynię, w której odbywały się inne uroczystosci.

Astronomowie natomiast twierdza że rozszyfrowali przeznaczenie tych kamieni. Stonehenge wg nich jest prwhstorycznym "komputerem", astronomicznym kalendarzem, czy też astrologicznym "kalkulatorem". Utworzone przez kamienie linie zdaja się miec bezposredni zwiazek z ruchami słońca, księżyca i planet, wyznaczaja bowiem bezustannie zmieniajace się relacje między nimi. Choc matematyka i statystyka moga dostarczyc dowodów na poparcie niemal każdej nowej teorii, nadal nie ma żadnej spójnej koncepcji rozwiazujacej zagadkę Stonehenge.