Miejsce jest różnie postrzegane przez różnych ludzi żyjących równocześnie: rolnika, mieszkańca miasta, podróżnika, archeologa, złodzieja, geologa, Cygana, poety, malarza itp. Tego, jak miejsce jest postrzegane przez różnych ludzi w różnych miejscach i różnych czasach, możemy się jedynie domyślać. Czas - w sensie linearnym przeszłość/teraźniejszość/przyszłość/ - jest fikcją. Czas jest związany ze zmysłem jaźni, a w związku z tym także z ego. Miejsce mocno związane jest z własnością, dziedzictwem i pieniędzmi z jednej strony oraz z kolektywem lub pokrewieństwem z drugiej strony.

Nasze współczesne poczucie czasu i miejsca jest także związane z nacjonalizmem - czy też narodowym socjalizmem "Ziemi i krwi", uskrzydlonym romantyzmem arturniańskim, "celtycką Anglią" lub miłym, ludowym Narodowoopiekuńczym pojęciem "dziedzictwa" (lub, we Francji, całego etosu zawartego w słowach Patrimoine'a). To znaczy "Narodowa" Opieka, nie ludzka. Tytuł ten wiele mówi o ogólnie przyjętym pojęciu jednolitości Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. Czas i miejsce są niechybnie polityczne. Skłaniamy się do przekopywania naszej wizji do fantastycznej przeszłości, pomagając jednocześnie ograbić naszą planetę w teraźniejszości, przyszłości więc nie będzie. Powinniśmy przytulać się do drzew, ograniczyć nasze własne marnotrawstwo i zmienić naszą paleolityczną świadomość, zamiast traktować krajobraz jako "dziedzictwo" i nostalgiczną przechadzkę. Jak wielu z nas posiada w ogródku zagajnik, aby szanować w nim naturę?

Jak rzymscy niewolnicy myśleli o okolicy Toskanii? Jak Etruskowie lub Syryjczycy postrzegali rzymskie imperium, a jak na pustynię patrzeli wcześni Chrześcijanie? Jak różni Anglicy, Irlandczycy, Rosjanie i Senegalczycy myślą o morzu? Co Anglosasi myśleli o Stonehenge? Te pozornie proste pytania mogą tylko częściowo doczekać się odpowiedzi po latach lub nawet pokoleniach badań. Te pytania o czas i miejsce, jakie zadajemy teraz, są przekorne.

Głównym problemem jest to, że pytania te zawierają w sobie historyczny mit: wyobrażenie przeszłości dokonane przez ludzi żyjących w teraźniejszości. Wiktorianie snuli wielkie plany i pojęcia jednolitości. W następstwie upadku chrześcijańskiego totalitarianizmu, który nastąpił w okresie renesansu, reformacji i oświecenia, chcieli znaleźć alternatywne wielkie wytłumaczenie wszystkiego, dostaliśmy więc Gibbona, Carlyle'a, Frazera, Darwina, Freuda i tysiące innych. Zamiast czasu będziemy współdziałać z Wolą Bożą od Upadku aż do powstania Nowej Jerozolimy, oni to postrzegali jako roboczy proces począwszy od "prymitywu" do mistrzostwa i pomyślności.

Wordsworth i kilku innych twórców okresu romantyzmu przyjęli nieco inny pogląd: człowiek upadł ze stanu Pierwotnej Chwały, do której to chwały możemy powrócić jedynie przez prostotę, integralność i uczciwość. Marx podążył za romantycznym poglądem na historię, podczas gdy Schopenhauer, Hegel, Nietzsche i ich następcy obrali pogląd progresywny. Są to dwie strony jednej postśredniowiecznej monety i mamy tu do czynienia z różnymi stopniami i mieszaninami ich podobnych poglądów.

Rzeczywistość to kwestia umowna

Nasze pojęcie rzeczywistości jest sztuczne i zależne od kultury. Wyobrażamy sobie "prawdziwy" świat będący odbiciem naszego ego, które z kolei jest formowane przez społeczny świat kontrolujący zarówno gospodarkę jak i życie rodzinne. "Prawdziwym" światem dla nas, ludzi XXI wieku, jest świat pracy i "czasu wolnego", pieniędzy i postępu, sukcesu (przez który rozumiemy sławę) i całego stosu stosunkowo nowego bagażu kulturowego. Jest to sprawa "edukacji": procesu prowadzenia nas bez udziału pewnego rodzaju wewnętrznej świadomości - to dlatego tak wielu młodzieńców chce "wyjść poza własne głowy": mają wrażenie, że ich głowy nie należą do nich. Rzeczywistość jest tylko kwestią umowną, tak samo jak dobre maniery czy noszenie konkretnego rodzaju ubrania. Zakładamy, że istnieje wyraźny i ostateczny "prawdziwy świat", któremu musimy się tylko przyjrzeć. Jest to błędne naukowe pojęcie, które powstało w czasach renesansu. Według tego pojęcia wiedza jest tylko kategoryzowaniem i pojmowaniem określonego prawdziwego świata, który powiązany jest z prawami fizyki i dynamiki psychosocjalnej.

Dopiero ostatnio zaczęliśmy zdawać sobie sprawę z tego, że nie może być tak, że czas jest cykliczny i że wiedza jest aktualnie akceptowaną przez nasze głowy fikcją. To nie tylko mózg, który widzi, ale cała obecna w mózgu struktura odpowiedzialna za uczenie się. Ta ucząca struktura jest okrerślona przez kulturę. Widzimy to, co mamy zaprogramowane do zobaczenia. I nasz niepoetycki, stanowczy pogląd na świat jest dziś całkiem inny, niż poglądy naszych przodków. Na początek zastanówmy się nad pojęciami związanymi z globalną polityką i stanami jednostkowymi, nad pojęciem faktu przeciwko fikcji, prawdy przeciw kłamstwu, przeszłości która różni się od teraźniejszości, która z kolei różni się od przyszłości. Jak w takim razie możemy wrócić do poglądu mówiącego o cyklicznym, płynnym świecie? Jak możemy myśleć o społeczeństwach, w których każdy strumień był święty i miał swojego opiekuna, swojego anioła? Dla nas strumienie są najlepszymi miejscami do połowu ryb, przerzucenia mostu, stworzenia przepustu odwadniającego, stworzenia fosy lub gromadzenia opadów. Jak ludzie mogą poznać krajobraz lub naturę, myśląc że deszcz jest "złą pogodą"? W przeszłości archeolodzy zapowiadali dla nas coś, co nie było niczym więcej jak tylko kulturowym snem: brak esencji, brak empatii. Stosujemy naszą wizję kulturową w stosunku do paleolitycznego społeczeństwa łowieckiego i otrzymujemy coś mniej "prawdziwego" niż Grota Platońska.

Przeżywamy dziesięć do piętnastu lat nauki, w tym czasie cała nasza naturalna mądrość, poezja i entuzjazm (dosłownie: "oddech boży") zostają z nas usunięte i przez to stajemy się emocjonalnymi kalekami niezdolnymi do tego, by uściślić, oszacować lub poznać najlepszy czas na zasadzenie porów. Jak możemy zacząć odczuwać krajobraz w sposób, w jaki robią to myśliwi i rozmawiać z lasami, jak robili to Celtowie, Rumuni, Galaci lub Ulsterzy? Nie nadajemy drzewom specjalnych nazw, mylimy pojęcie ofiary z masochizmem, a jako "magiczne" rozpoznajemy tylko miejsca zawierające jakieś megalityczne pozostałości. A przecież istnieją jeszcze inne "magiczne" miejsca - nawet wśród brzydoty miast. Nie mamy poczucia świętości: nasze domy nie są świątyniami. Sami cierpimy i zadajemy światu cierpienia, wprowadzając chaos, rozłąkę i bezład w jego samoświadomości, która próbuje zamazać wszystko z wyjątkiem samej siebie. Gdy królowie po rytuałach byli zabijani, wedle poetyckiej reguły dzieci obserwowały wszystko ze zboczy górskich. Teraz dzieci są ofiarami jeszcze gorszego fatum: nuklearnej rodziny, telewizji i systemu edukacji.

Gdy podróżujemy, z rzadka udajemy się na pielgrzymkę celem doznania duchowego lub nabycia mądrości, częściej zaś udajemy się do miast lub kurortów dla czysto hedonistycznych (lub biznesowych) powodów. Wyznajemy kulturę arogancji i szybkiego wynagrodzenia. Orgia świętości została zlikwidowana i zastąpiona przez przymusowe, nieoczyszczające, nieodzowne zakupy i widowiska sportowe. Poezja została zastąpiona katalogiem - katalogiem zawierającym fakty lub dobra konsumpcyjne. Obrządki przejścia i rytualne próby zostały zastąpione szkolnymi egzaminami. Szacunek dla świata naturalnego przywłaszczyły sobie religia do spółki ze sztuką. Teraz traktujemy samych siebie bardziej jako producentów i konsumentów, niż integralną część przyrody i jesteśmy wyobcowani wobec tego, co stało się naszą przeszłością, naszą zbiorową podświadomością.

Język zastąpił "Naturę" macierzą

Nasza kultura oddzieliła zwierzę od człowieka i skazała większość wyższych form życia zamieszkujących tą planetę na eksterminację lub niedolę. Oddzieliło to płciowość od duchowości i przez oddzielenie "świętości" od "świeckości" sprofanowaliśmy płciowość i tym samym wywierciliśmy duchową dziurę: powstała forma bez ciała. To antynomijne podzielenie kategorii spowodowało, że jesteśmy w stanie wojny z planetą i naszymi własnymi naturami; te podziały są zaledwie lingwistyczne, wbite w drogę naszego myślenia, dlatego że myślimy, używając języka. Rozumiemy w naszym języku w taki sposób, który nie pasuje do naturalnego świata. Język w większości zastąpił "naturę" pojęciem macierzy. To włąśnie przez język "wymknęliśmy się spod kontroli": wymyśliliśmy pojęcia lub rozróżnienia. Język służy tylko do opisywania rzeczywistości, ale tak naprawdę nie jest on przezroczysty i opisuje tylko nasz, oparty na języku, pogląd na świat.

Zamiast świętości mamy kult malowniczości. Krajobraz nie ma dla nas żadnego większego znaczenia: w większości jest to dla nas polityczne symbol takiego czy innego rodzaju. Uśmiechamy się, słysząc o Wzgórzach Anu (bliźniacze wzgórza znajdujące się w brytyjskim hrabstwie Cork) i możemy zapomnieć o takich obiektach jak Hag Goddess (Boskie Bagna). Krajobraz istnieje tylko po to, byśmy go używali (choćby w "czasie wolnym"), zamiast go przeżywać lub doświadczać. Niewielu ludzi obecnie "przeżywa krajobrazy", obojętnie czy w północno-wschodniej Portugalii, brytyjskim Herefordshire, południowej Albanii czy środkowej Francji. Inni może i widzą te krajobrazy, ale nie pozwalają im przeniknąć do swoich wnętrz. Staliśmy się zaledwie duchami zamkniętymi wewnątrz mózgowych telewizorów.

Ludzka świadomość jest zagmatwaną mieszaniną stanów, amalgamatem pomieszanych lub sprzecznych stopni świadomości. Pigmeje, australijscy Aborygeni, myśliwi Niugini, kolumbijscy Kogi, syberyjscy pasterze reniferów mają świadomość i poglądy na świat zupełnie odmienne od naszych. Większość z nich robi coś, co można nazwać "rozwijaniem świadomości". My na "Zachodzie", w kulturze zdefiniowanej przez działanie lewej półkuli mózgu (której działanie jest z kolei definiowane nie przez język, ale przez literaturę), mamy "narzuconą świadomość": zamiast otworzyć się na obecne na świecie świadomości, zdefiniowaliśmy sobie jedną "naprawdę światową" świadomość i najzwyczajniej narzuciliśmy ją całej planecie. Mamy wyjątkowo totalitarną wizję i kulturę.

Pozwolisz, że jako przykład podam "piękno". W naszej kulturze jest to po prostu ozdoba szarej egzystencji i brzydkiego świata. Jednakże, w przeciwieństwie do poczucia upływania czasu, który jest tylko umysłową fikcją stworzoną przez ego, piękno jest wrodzoną cechą wszystkich innych światopoglądów. W naszej kulturze tylko wysoko rozwinięci ludzie nie będący ponurakami naprawdę widzą piękno, obojętnie czy patrzą na pole uprawne czy na żywopłoty, na ulicę czy na chmury. Paradoksalnie nasza kultura, tak bardzo polegająca na wrażeniach słuchowych i wizualnych z wyłączeniem zmysłów zapachu i dotyku, niezbyt dobrze dostrzega piękno. Możemy widzieć na przykład "widoki" dostosowane do romantycznych abstrakcji piękna wyśnionego (ponieważ nasza kultura mocno demaskuje kulturę lunatyków) [na obrazach pochodzących] z wieków osiemnastego i dziewiętnastego.

Jesteśmy odłączeni od wszystkiego przez pojęcie czasu linearnego

Więc gdy przychodzimy do miejsc takich jak Stonehenge, po prostu nie łączymy się [z nimi]. Wczytujemy się w literaturę i zaczynamy szaleńczo śnić o druidach i astronomach stworzonych nie przez ludzi, którzy byli połączeni z przeszłością lub z miejscem, lecz przez ludzi pożądających "wyjaśnienia" w warunkach naszej kultury - w pojęciach związanych z "postępen", czyli w technologii, rywalizacji, organizacji i rasizmu. Ponieważ w naszych umysłach zabiliśmy już mit, nie mamy żadnej mapy umysłowej, pozwalającej dostroić się do (dziś już nieodwracalnie zbeszczeszczonych) doliny Boyne lub Carnac, więc tworzymy próbujące coś tłumaczyć legendy, których wytłumaczenia są bardziej strawne i mniej odkrywcze niż np spopielone kości znalezione w Newgrange. Widzimy Stonehenge jako poukładaną warstwa na warstwie kupę zakurzonych naukowych lub nawiedzonych hipotez, i nie widzimy poprzez stopy (które powinny nas łączyć z ziemią) lub nasze genitalia bądź przez inne kanały świadomości, których istnienie neguje nasza kultura.

Dobrym przykładem naszej upartej wąskości jest zjawisko przewierconych kamieni. Ktoś, kto dużo podróżował i spoglądał na te kamienie, doskonale wie, że większość z nich zawiera dziurę na wysokości 1 metra nad powierzchnią gruntu i że dziura ta ma zwykle około 75 mm średnicy, często też dziury zakończone są tzw fazą. Jest rzeczą niezmiernie prawdopodobną, że w te otwory w szczególnym okresie roku wkładano ludzkie penisy, co miało symbolizować związek z ziemią, której różnego typu urodzajność była w ten sposób rozbudzana. Blokujemy ten rodzaj intuicji, ponieważ reprezentujemy kulturę chrześcijańską, a chrześcijańska kultura jest przepełniona krwią, a nie spermą.

Ludzie "Nowej Ery" i "Tajemnicy Ziemi" są w złej percepcyjnej sytuacji, bo chcieliby posiadać ciastko z prehistoryczną tajemnicą, zostało ono jednak zjedzone przez zęby naszego totalitarnego światopoglądu, który neguje istnienie tajemnicy i w ten sposób niszczy związek z nią. Jak wiadomo, australijscy Aborygeni mieli "holistyczne" podejście do świata: postrzegali siebie jako istoty zamieszkujące ląd i wszystko, co istnieje na nim i wewnątrz niego, w cyklicznym i zrozumiałym wszechświecie, podczas gdy my jesteśmy od tego wszystkiego odłączeni przez pojęcie czasu linearnego (w którego jesteśmy apogeum) oraz w wyniku infantylnego kategoryzowania ogromnie złożonego świata zewnętrznego i wewnętrznego. To ciekawe, że kultura tak wyszukana i technologiczna jak nasza coraz bardziej się infantylizuje i tym samym osłabia swoich członków, czyniąc ich zależnymi od neurotycznego przetrwania [opartego] na gadżetach i błyskotkach, których widok nawet sto lat temu wywołałby śmiech. Nasze nastawienie do zwierząt (które są duszami, anima, w przeciwieństwie do nas, którzy staliśmy się zamiarem) pokazuje, że nie mamy szacunku dla żywych stworzeń i rzeczy istniejących poza naszym ego-pudełkiem i poza naszą małą klatką niszczących psot, jaką jest nasza kultura. Nie żałujemy ani nawet nie zauważamy śmierci zwierząt, które torturujemy i spożywamy. Dopóki tego nie zrobimy, my i nastawienie, które stworzyliśmy z naszego bolesnego ego, będą zadawać ból. Widzimy Ziemię w kontekście agresywnej obrony i eksploatacji, podczas gdy przedpiśmienni ludzie widzą ją jako świętość i źródło wszystkiego. Porównaj Ziemię z okropnymi domami dookoła (nie wspominając o fabrykach i instalacjach wojskowych) ze wznoszeniem tymczasowych schronień. Nasz pomysł z obecnym i przyszłym królem odzwierciedla nasz militarystyczno-nacjonalistyczny pogląd. Nasza obsesja z "Celtami" to kuriozalne historyczne dziwactwo, wywodzące się z tak bardzo niemistycznych krajów, jak Irlandia, z ważnych politycznych powodów (niezależność od Diabelskiego Imperium po drugiej stronie irlandzkiego morza).

Słowo "Celtycki" jest teraz używane jako określenie rasowe, kiedy jest to po prostu słowo opisujące pewną grupę języków, które to języki są pokrewne z wieloma innymi językami indoeuropejskimi, jak te z grupy łacina/greka/albański, nordyckie/germańskie i słowiańskie. Jeśli "Celtycki duch" wciąż żyje, to na pewno nie znajdziemy go na celtyckich peryferiach, ale w celtyckim ośrodku, czyli we Francji. Ostatnie badanie pokazało, że francuskie nazwy miejscowości, które w większości nic dziś nie znaczą (w przeciwieństwie do duńskich, hiszpańskich, irlandzkich, holenderskich, niemieckich i słowiańskich nazw miejscowości), zawierają elementy przedceltyckie i liguriańskie.

Okazuje się, że dokładne zbadanie czasu i miejsca przy użyciu lingwistycznych telewizorów, jakimi są nasze umysły, jest po prostu niemożliwe. Żeby to "zobaczyć", będziemy musieli wyjść z tych telewizorów - co jest bardzo trudne, odkąd język (razem z systemem edukacji) zamknął nas wewnątrz nich. Próba wyrwania się z objęć tych umysłowych telewizorów może być bezowocna. Jedynym sposobem na wyjście może być wypłynięcie za pomocą ponadczasowej intuicji, której istnieniu słowo pisane stale zaprzecza.

Inaczej mówiąc, możemy uciec od totalitarnego telewidoku tylko poprzez obalenie języka. Ta kwestia jest decydująca, ponieważ w korzeniu destrukcyjności naszej cywilizacji i ograniczania jej widoku na świat tkwi proza. Próbujemy zinterpretować i zrozumieć wszystko poprzez prozę, która jest pewnego rodzaju samoustawiającą się pułapką, inaczej niż poezja, która jest twórcza.

Życie i świat są dużo bardziej subtelne, niż nasza proza - i "oparta na faktach" cywilizacja jest przygotowana, by to zaakceptować. Poezja została zdegradowana do roli wystroju wnętrz dla burżuazyjnego umysłu. Nie posiadamy żadnej Delfickiej Wyroczni zadającej poetyckie zagadki, żadnych Misteriów Eleuzyjskich - nawet nie oglądamy już greckich tragedii. W języku starogreckim słowo "tragedia" oznaczało "kozła ofiarnego", w dzisiejszej grece oznacza zaledwie "piosenkę". Nasza rzeczywistość jest prozaiczna i linearna: praca, informacje i rozrywki. Zatraciliśmy się w niepoetyckiej kulturalnej głupocie. Jak możemy myśleć lub wyobrażać sobie siebie samych w epoce kamienia łupanego, skoro nasza świadomość jest związana z tak prymitywnymi pojęciami jak postęp i cel, a nasze życia są uzależnione od pasty do zębów, papieru toaletowego, gorącej wody i wszystkich śmieci serwowanych nam przez kapitalizm? Możemy to zrobić tylko poprzez poetycką wizję, która stanowi obalenie języka (w szczególności języka pisanego). Poezja zawiera w sobie strumień i dąży do cykliczności.



Natura przez setki tysięcy lat była wrogiem dla próbującego ją sobie przywłaszczyć człowieka

Większość ludzi nie może się identyfikować z dwudziestowiecznym światopoglądem takich poetyckich mistyków, jak Yeats i Rilke. Jak my, zamknięci w prozie, możemy zacząć "czuć przeszłość" jaka miała miejsce 2000 lub 20 000 lat temu, kiedy wszystko, w pewnym sensie, musiało być poezją? Skoro wymyśliliśmy "przeszłość", przecząc tym samym cyklicznemu powtarzaniu i ciągłej teraźniejszości, to zróbmy co się da z jej materialnymi artefaktami. Możemy umieścić je w muzeach, otoczyć ochroną jak kamienny krąg Stonehenge, zaplombować jak grotę w Lascaux lub przekształcić w parszywe prehistoryczne supermarkety jak grobowiec Newgrange. Nie możemy tego jednak zrobić, dopóki stosujemy pojęcie "przeszłości": idea "przeszłości" niczym pewnego rodzaju Cerber chroni nas przed świadomością miejsca i czasu. Nasz prozaiczny język zamyka rzeczywistość poprzez "fakty" i "informację". Atakujemy rzeczywistość prozą, przez co staje się ona naszą fikcją.

Prozą atakujemy także przeszłość, rzucając na nią z jednej strony nasze prozaiczne dwudziestowieczne nastawienie by zadziałać, określić cel i zebrać dane, a z drugiej - nasze aktualne zainteresowania innymi rzeczami. Rozpaczliwie spoglądamy na "przeszłość" jako złotą z szacunkiem dla "matki Ziemi" itp itd. Ale natura przez setki tysięcy lat była wrogiem dla próbującego ją sobie przywłaszczyć człowieka. Być może szanujemy wroga, ale to nasze poczucie wrogości zaprowadziło nas i naszą planetę do obecnej sytuacji, gdzie zamiast widzieć siebie samych jako małych, kruchych kolonizatorów, obserwujemy kruchą biosferę. Oczywiście rozumiemy przez to, że biosfera od zawsze była krucha. Co prawda biosfera przeżyje szóste wielkie wymieranie gatunków, do którego dążymy - jednak w zupełnie innej formie.

Aby uciec przed historycznym błędnym pojęciem, stanowiącym myślokształt naszej kultury, możemy, moim zdaniem, tylko "zobaczyć w czasie" (który jest fikcją) znaczenie poezji, jednej linii mogącej dać więcej wglądu niż sto książek z dziedziny archeologii lub antropologii. Jak na ironię, "nadejście poezji" zmniejszy nasze pragnienie prozaicznego "rozumienia" przeszłości i wtedy zobaczymy, że samo rozumienie jest prozatorską fikcją, która uzurpowała sobie cud.

Anthony Weir
Artykuł opublikowany w czasopiśmie "At The Edge" nr 1/1996
http://www.indigogroup.co.uk/edge/
Tłumaczenie i opracowanie: Ivellios